Details
Naam
Het Nieuwe Huis, Roelof Hartplein, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 35
IntroductieGebouwd om de treurige woonsituatie van ongehuwden te verbeteren.
AdresRoelof Hartplein 50-430, Roelof Hartstraat 4-10, J.M. Coenenstraat 1, Gerard Terborgstraat 44-46
Postcode(s)1071 TT
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Barend van den Nieuwen Amstel jr (Architect)
Leo Visser (Kunstenaar)
Leo Visser (Kunstenaar)
Datum1927 - 1928
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverACW Samenwerking
Huidige eigenaarACW Samenwerking
Oorspronkelijke functieGemengde bestemming: woningen en ruimte(s) met een publieke functie (bijv. school, buurthuis of weggeefwinkel)
Huidige functieGemengde bestemming: woningen en ruimte(s) met een publieke functie (bijv. school, buurthuis of weggeefwinkel)
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer527856
AchtergrondIn 1927-1928 bouwde A.C.W. Samenwerking dit appartementencomplex voor ongehuwden aan het Roelof Hartplein. Architect was Barend van den Nieuwen Amstel.
De Coöperatieve Woonvereniging (CW) 'Het Nieuwe Huis' werd hoofdhuurder en naamgever van het pand. De CW was een aantal jaren eerder, in 1918, opgericht op initiatief van mejuffrouw A. E. M. C. Kruys, commies op het stadhuis en beëdigd vertaalster voor de rechtbank in Frans, Duits en Engels. Zij wilde de treurige woonsituatie van ongehuwden verbeteren. Wat haar voor ogen stond: een flat voor jezelf, met alle vrijheid en comfort.
Omdat het idealistische Samenwerking een voorstander van een coöperatief huishouden was, werd een centrale keuken met restaurant in het plan opgenomen. De Amsterdamsche Coöperatieve Keuken aan het Molenpad werd daarom ook in de bouw betrokken.
Drie coöperatieve verenigingen realiseerden zo, met steun van de overheid het enige voorbeeld van een zogeheten eenkeukenhuis (Einküchenhaus) in Nederland, in navolging van zulke woongebouwen elders in Europa. De 1-3 kamerappartementen hadden geen eigen keuken, de bewoners werden geacht in het restaurant beneden warm te eten.
Het gebouw met 169 appartementen, enkele winkels, een openbare leeszaal en een postkantoor kwam tot stand dankzij de inzet van enkele doorzetters en met steun van de overheid. Hoofdrollen waren er voor de heer H. Keegstra van ‘Samenwerking’, mejuffrouw Kruys van ‘Het Nieuwe Huis’ en de heren A. Keppler en ir. J.W.C. Tellegen van de gemeente Amsterdam.
Er was ook strijd en teleurstelling. Huisarchitect van Samenwerking J.C. van Epen maakte de eerste ontwerpen, maar trok zich, getergd door de Schoonheidscommissie, terug. De mooie opdracht ging naar Barend van den Nieuwen Amstel, die bij oplevering van het gebouw nauwelijks aandacht kreeg in de vakpers.
Ondanks wat aanpassingsproblemen waren de eerste bewoners, keurige dames en enkele heren, zeer content met hun uiterst moderne flat. Centrale verwarming en badkamers met warm stromend water waren toen in de woningbouw een ongekende luxe. Kamermeisjes onder leiding van twee opzichteressen konden per abonnement ingehuurd worden. Het restaurant maakte het vrijgezellenleven extra gerieflijk, maar het bleek al snel de achilleshiel van dit ambitieuze project; conflicten hierover leidden tot het teleurgestelde vertrek van de oprichtster. Toch werd pas eind 1975 het restaurant gesloten; de succesvolle openbare leeszaal op de eerste verdieping kon toen uitbreiden.
Het eenkeukenhuis voor collectief huishouden heeft een indrukwekkende voorgeschiedenis. De zakelijke aanpak van coöperatief huishouden werd begin twintigste eeuw in Amerika gerealiseerd in de ‘apartment houses’ naar ideeën van Charlotte Perkins Gilman. Onder invloed van Edward Bellamy, Ebenezer Howard, Gilman en Lily Braun (Einküchenhaus) werd in Nederland door socialisten en feministen in die zelfde tijd het eenkeukenhuis even gezien als de ideale oplossing in de volkswoningbouw. Het Nieuwe Huis kwam er tenslotte, maar andere ontwerpen, zoals die van J.F. Staal, J.C. van Epen, J.W.E. Buys, Z. Gulden en W.M. Dudok, bleven steken in de financiering. Op een studiereis van Samenwerking bleek het Clara Raphaels Hus in Kopenhagen met woonunits voor zelfstandige ongehuwde vrouwen, precies waar men in Amsterdam van droomde. Dit Deense Einküchenhaus diende als model voor Het Nieuwe Huis. Vergelijkbaar, maar vele malen luxueuzer waren de woonhotels in Den Haag, gebouwd in de jaren twintig en dertig.
De appartementen in Het Nieuwe Huis worden nog altijd gehuurd door de Coöperatieve Woonvereniging Het Nieuwe Huis - de leden zijn nog steeds alleenstaanden. Behalve de verplaatsing van de keukens naar beneden in 1937 en de verandering van de oude keukens op de zesde verdieping in appartementen door Van den Nieuwen Amstel zelf, is er weinig veranderd sinds de bouw. Alleen is het restaurant in 1975 gesloten, waardoor uitbreiding van de bibliotheek (eerst alleen op de eerste verdieping) mogelijk werd. Ook hebben de flats nu een piepklein keukentje. In het voormalige postkantoor (gesloten in 2009) zit nu Medisch Centrum Roelof Hart: ATAL, apotheek Oud Zuid en vier huisartsen (sinds voorjaar 2013).
De Coöperatieve Woonvereniging (CW) 'Het Nieuwe Huis' werd hoofdhuurder en naamgever van het pand. De CW was een aantal jaren eerder, in 1918, opgericht op initiatief van mejuffrouw A. E. M. C. Kruys, commies op het stadhuis en beëdigd vertaalster voor de rechtbank in Frans, Duits en Engels. Zij wilde de treurige woonsituatie van ongehuwden verbeteren. Wat haar voor ogen stond: een flat voor jezelf, met alle vrijheid en comfort.
Omdat het idealistische Samenwerking een voorstander van een coöperatief huishouden was, werd een centrale keuken met restaurant in het plan opgenomen. De Amsterdamsche Coöperatieve Keuken aan het Molenpad werd daarom ook in de bouw betrokken.
Drie coöperatieve verenigingen realiseerden zo, met steun van de overheid het enige voorbeeld van een zogeheten eenkeukenhuis (Einküchenhaus) in Nederland, in navolging van zulke woongebouwen elders in Europa. De 1-3 kamerappartementen hadden geen eigen keuken, de bewoners werden geacht in het restaurant beneden warm te eten.
Het gebouw met 169 appartementen, enkele winkels, een openbare leeszaal en een postkantoor kwam tot stand dankzij de inzet van enkele doorzetters en met steun van de overheid. Hoofdrollen waren er voor de heer H. Keegstra van ‘Samenwerking’, mejuffrouw Kruys van ‘Het Nieuwe Huis’ en de heren A. Keppler en ir. J.W.C. Tellegen van de gemeente Amsterdam.
Er was ook strijd en teleurstelling. Huisarchitect van Samenwerking J.C. van Epen maakte de eerste ontwerpen, maar trok zich, getergd door de Schoonheidscommissie, terug. De mooie opdracht ging naar Barend van den Nieuwen Amstel, die bij oplevering van het gebouw nauwelijks aandacht kreeg in de vakpers.
Ondanks wat aanpassingsproblemen waren de eerste bewoners, keurige dames en enkele heren, zeer content met hun uiterst moderne flat. Centrale verwarming en badkamers met warm stromend water waren toen in de woningbouw een ongekende luxe. Kamermeisjes onder leiding van twee opzichteressen konden per abonnement ingehuurd worden. Het restaurant maakte het vrijgezellenleven extra gerieflijk, maar het bleek al snel de achilleshiel van dit ambitieuze project; conflicten hierover leidden tot het teleurgestelde vertrek van de oprichtster. Toch werd pas eind 1975 het restaurant gesloten; de succesvolle openbare leeszaal op de eerste verdieping kon toen uitbreiden.
Het eenkeukenhuis voor collectief huishouden heeft een indrukwekkende voorgeschiedenis. De zakelijke aanpak van coöperatief huishouden werd begin twintigste eeuw in Amerika gerealiseerd in de ‘apartment houses’ naar ideeën van Charlotte Perkins Gilman. Onder invloed van Edward Bellamy, Ebenezer Howard, Gilman en Lily Braun (Einküchenhaus) werd in Nederland door socialisten en feministen in die zelfde tijd het eenkeukenhuis even gezien als de ideale oplossing in de volkswoningbouw. Het Nieuwe Huis kwam er tenslotte, maar andere ontwerpen, zoals die van J.F. Staal, J.C. van Epen, J.W.E. Buys, Z. Gulden en W.M. Dudok, bleven steken in de financiering. Op een studiereis van Samenwerking bleek het Clara Raphaels Hus in Kopenhagen met woonunits voor zelfstandige ongehuwde vrouwen, precies waar men in Amsterdam van droomde. Dit Deense Einküchenhaus diende als model voor Het Nieuwe Huis. Vergelijkbaar, maar vele malen luxueuzer waren de woonhotels in Den Haag, gebouwd in de jaren twintig en dertig.
De appartementen in Het Nieuwe Huis worden nog altijd gehuurd door de Coöperatieve Woonvereniging Het Nieuwe Huis - de leden zijn nog steeds alleenstaanden. Behalve de verplaatsing van de keukens naar beneden in 1937 en de verandering van de oude keukens op de zesde verdieping in appartementen door Van den Nieuwen Amstel zelf, is er weinig veranderd sinds de bouw. Alleen is het restaurant in 1975 gesloten, waardoor uitbreiding van de bibliotheek (eerst alleen op de eerste verdieping) mogelijk werd. Ook hebben de flats nu een piepklein keukentje. In het voormalige postkantoor (gesloten in 2009) zit nu Medisch Centrum Roelof Hart: ATAL, apotheek Oud Zuid en vier huisartsen (sinds voorjaar 2013).
BeschrijvingDoor de levendige hoekplastiek en imposante welvingen, wordt het gebouw aan het Roelof Hartplein gezien als een zeer fraai voorbeeld van de latere Amsterdamse School. Het fraaie glas in lood en het siersmeedwerk dragen daaraan bij. De stroomlijnen en de rondingen die een panoramische woonbeleving verbeelden, doen al denken aan de Amerikaanse jukebox-vorm van de vroege jaren veertig.
InterieurVan den Nieuwen Amstel ontwierp zelf de glas-in-loodramen, de lampen en al het smeedwerk. Aan het trappenhuis is op Wendingen een aparte bijdrage gewijd.
Leo Visser beschilderde de muren van het restaurant. Dit is alleen nog te zien op foto’s.
Leo Visser beschilderde de muren van het restaurant. Dit is alleen nog te zien op foto’s.
Recente ontwikkelingenIn 2022 werd op basis van onderzoek door MIR architecten en anderen delen van het interieur, waaronder het trappenhuis en de gangen, zoveel mogelijk teruggebracht naar de oorspronkelijke staat.
Bronnen
Dorothee Oorthuys, Het Nieuwe Huis, architect Barend van den Nieuwen Amstel (Verschijnt in het voorjaar van 2014 bij Cultuurhistorische Uitgeverij Stokerkade).
Dorothee Oorthuys, Het Rode Blok en de architect Barend van den Nieuwen Amstel, een uitgave van ACW Samenwerking (2004).
Ingezonden door Dorothee Oorthuys
Gerelateerde objecten