Details
Naam
Simon van Hasseltschool (vm), Groningen
Aantal afbeeldingen: 62
IntroductieNa een grootschalige restauratie heeft deze dubbelschool in Groningen van de hand van Siebe Jan Bouma een nieuwe functie gekregen. Een opmerkelijke wandschildering binnen herinnert aan Kees de Jongen.
AdresHeesterpoort 1
Postcode(s)9713 LB
PlaatsGroningen
LandNederland
Vervaardiger Siebe Jan Bouma (Architect)
Jan van der Zee (Kunstenaar)
Jan van der Zee (Kunstenaar)
Datum1926 - 1928
Huidige staatDeels of volledig gerestaureerd
OpdrachtgeverGemeente Groningen
Huidige eigenaarGemeente Groningen
Oorspronkelijke functieLagere School
Huidige functieGebouw / complex voor (geestelijke) gezondheidszorg
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer483488
AchtergrondDeze oorspronkelijk zes- en zevenklassige dubbelschool in de Oosterparkwijk werd door architect Bouma ontworpen voor de hoek van de Zaagmuldersweg en de Heesterpoort. Schoolgebouwen werden in deze tijd nogal eens uitgevoerd als dubbelscholen. Bouma zou ook aan de J.H. Janssenstraat en aan de Parkweg dubbelscholen ontwerpen. Financiële overwegingen vormden de grondslag. Door meer scholen in een gebouw rond een gezamenlijke gymzaal en speelterrein te verenigen, konden de bouw- en exploitatiekosten aanzienlijk worden gedrukt. In haar monografie over Bouma benadrukt Hekkema dat er zeker ook stedenbouwkundige afwegingen zijn: "Juist een dubbele school kan door haar afmetingen een markant en monumentaal element van de wijk zijn".
De scholen kregen aanvankelijk alleen een nummer toebedeeld (respectievelijk nr. 17 en nr. 18), maar kregen in 1947 de namen Th. Thijssenschool en dr. D. Bosschool. Zo'n tien jaar later verhuisde de Th. Thijssenschool, een decennium later gevolgd door de dr. D. Bosschool. Vervolgens zat er de Simon van Hasseltschool, een zogenaamde schakelschool, genoemd naar de in de oorlog omgebrachte Joods-Groningse onderwijzer. Onder deze naam is het gebouw nog altijd bekend.
De scholen kregen aanvankelijk alleen een nummer toebedeeld (respectievelijk nr. 17 en nr. 18), maar kregen in 1947 de namen Th. Thijssenschool en dr. D. Bosschool. Zo'n tien jaar later verhuisde de Th. Thijssenschool, een decennium later gevolgd door de dr. D. Bosschool. Vervolgens zat er de Simon van Hasseltschool, een zogenaamde schakelschool, genoemd naar de in de oorlog omgebrachte Joods-Groningse onderwijzer. Onder deze naam is het gebouw nog altijd bekend.
BeschrijvingHet gebouw vormt de afsluiting van de achterliggende wijk, Bouma’s Bloemenbuurt. Hier bevinden zich de zgn. 'boerderijtjes' naar ontwerp van Mulock Houwers, een landelijk uitziend woningtype, evenals straten met eengezinswoningen naar ontwerp van Bouma. Met zijn monumentale vormen en gesloten gevels schermt de school de intieme woonbuurt als het ware af van de rest van de wereld. Op het moment dat de school werd gebouwd, stonden de boerderijtjes er overigens al een jaar of tien, maar Bouma's buurt was nog in de maak.
Het gebouw vormt een spel van verspringende en verschillend gekleurde gevelvlakken, doorlopende of gebroken dakpartijen, torenachtige opmetselingen, gevarieerde ramen, en decoratief gebruikte baksteen en metselverbanden. De algehele boerderij-achtige vorm met sterk geprononceerde dakvlakken sluit aan bij de achterliggende bebouwing.
De wand aan de Zaagmuldersweg maakt een gesloten indruk. Er is sprake van kleine ramen in bakstenen nissen. Op de eerste verdieping zijn de kleine ramen gevat in een langwerpig horizontale strook. Er is een keur aan schuif- en tuimelvensters. Met uitzondering van de zevende klas op de hoek, boven de gymzaal, kijken alle lokalen op het plein aan de achterzijde. Zij zijn voorzien van grote ramen.
De voormalige D. Bosschool ligt grotendeels aan de linker zijstraat, de Heesterpoort. De ingang ligt verborgen onder een ruime dakoverstek. Deze school lijkt vanaf de straat gezien bijna geheel uit daken te bestaan. De ramen op de begane grond liggen ook nog eens terug, achter kolommetjes van groen geglazuurde steen. Op de hoek zijn de helderrode pannen zelfs voortgezet tot in het verticale vlak van de gevel, een typisch Amsterdamse School-motief. De hoek is verder sterk geaccentueerd, onder meer met een hoog opgetrokken dak en een torenachtig opgemetselde schoorsteen, waarvan de vormgeving doet denken aan Dudok, maar die met zijn horizontale betonnen platen ook heel Gronings aandoet. "De plastiek van deze schoorsteen tekent zich vooral van de kant van de Zaagmuldersweg al van verre als een speels silhouet tegen de lucht af", schrijft Hekkema. De hoekbebouwing zelf lijkt op een vergrote versie van de kop van een kop-hals-romp boerderij.
De entree van de voormalige Th. Thijssenschool ligt aan de rechter zijstraat, de Begoniastraat. Het voorportaal is klein en donker en het hoge raampje in de houten deur laat weinig licht binnen. Ook hier is sprake van geglazuurde stenen. Bij binnenkomst betreedt men meteen de hal met het trappenhuis.
Het gebouw vormt een spel van verspringende en verschillend gekleurde gevelvlakken, doorlopende of gebroken dakpartijen, torenachtige opmetselingen, gevarieerde ramen, en decoratief gebruikte baksteen en metselverbanden. De algehele boerderij-achtige vorm met sterk geprononceerde dakvlakken sluit aan bij de achterliggende bebouwing.
De wand aan de Zaagmuldersweg maakt een gesloten indruk. Er is sprake van kleine ramen in bakstenen nissen. Op de eerste verdieping zijn de kleine ramen gevat in een langwerpig horizontale strook. Er is een keur aan schuif- en tuimelvensters. Met uitzondering van de zevende klas op de hoek, boven de gymzaal, kijken alle lokalen op het plein aan de achterzijde. Zij zijn voorzien van grote ramen.
De voormalige D. Bosschool ligt grotendeels aan de linker zijstraat, de Heesterpoort. De ingang ligt verborgen onder een ruime dakoverstek. Deze school lijkt vanaf de straat gezien bijna geheel uit daken te bestaan. De ramen op de begane grond liggen ook nog eens terug, achter kolommetjes van groen geglazuurde steen. Op de hoek zijn de helderrode pannen zelfs voortgezet tot in het verticale vlak van de gevel, een typisch Amsterdamse School-motief. De hoek is verder sterk geaccentueerd, onder meer met een hoog opgetrokken dak en een torenachtig opgemetselde schoorsteen, waarvan de vormgeving doet denken aan Dudok, maar die met zijn horizontale betonnen platen ook heel Gronings aandoet. "De plastiek van deze schoorsteen tekent zich vooral van de kant van de Zaagmuldersweg al van verre als een speels silhouet tegen de lucht af", schrijft Hekkema. De hoekbebouwing zelf lijkt op een vergrote versie van de kop van een kop-hals-romp boerderij.
De entree van de voormalige Th. Thijssenschool ligt aan de rechter zijstraat, de Begoniastraat. Het voorportaal is klein en donker en het hoge raampje in de houten deur laat weinig licht binnen. Ook hier is sprake van geglazuurde stenen. Bij binnenkomst betreedt men meteen de hal met het trappenhuis.
InterieurBeide scholen hebben opmerkelijke trappenhuizen.
Bij de voormalige Th. Thijssenschool is sprake van meesterlijke smeedijzeren balustrades en leuningen, naar ontwerp van Bouma zelf.
De wand van het trappenhuis van de voormalige D. Bosschool is voorzien van een immense schildering uit 1953 van de Groningse kunstenaar Jan van der Zee, lid van De Ploeg. De schildering is geïnspireerd op het kinderboek Kees de jongen van Theo Thijssen. Het centrum wordt gevormd door Kees in schooluniform, met boeken op zijn hoofd. Op de achtergrond zien we de Amsterdamse grachten. Links van hem een meester met zijn schoolklas. De gezichten van de kinderen schijnen portretten te zijn van kinderen die daadwerkelijk op de school hebben gezeten. Linksboven dansen kinderen in een kring. Rechtsboven zien we het gezin van Kees in groot verdriet, want de vader is stervende in de bedstee op de achtergrond. Rechtsonder zien we Kees met zijn vriendinnetje Rosa Overbeek. De boodschap is duidelijk: wie goed leert gaat een mooie toekomst in de stad tegemoet.
Bij de voormalige Th. Thijssenschool is sprake van meesterlijke smeedijzeren balustrades en leuningen, naar ontwerp van Bouma zelf.
De wand van het trappenhuis van de voormalige D. Bosschool is voorzien van een immense schildering uit 1953 van de Groningse kunstenaar Jan van der Zee, lid van De Ploeg. De schildering is geïnspireerd op het kinderboek Kees de jongen van Theo Thijssen. Het centrum wordt gevormd door Kees in schooluniform, met boeken op zijn hoofd. Op de achtergrond zien we de Amsterdamse grachten. Links van hem een meester met zijn schoolklas. De gezichten van de kinderen schijnen portretten te zijn van kinderen die daadwerkelijk op de school hebben gezeten. Linksboven dansen kinderen in een kring. Rechtsboven zien we het gezin van Kees in groot verdriet, want de vader is stervende in de bedstee op de achtergrond. Rechtsonder zien we Kees met zijn vriendinnetje Rosa Overbeek. De boodschap is duidelijk: wie goed leert gaat een mooie toekomst in de stad tegemoet.
Recente ontwikkelingenHet gebouw verloor in de zomer van 2017 zijn schoolfunctie, na verhuizing van de laatste gebruiker. De gemeente Groningen wilde het pand opknappen ten behoeve van het WIJ-team, een sociaal wijkteam dat bestaat uit het zorgloket, het Centrum voor Jeugd en Gezin en Stip. Grote renovatie voor een bedrag van ongeveer twee miljoen euro bleek echter noodzakelijk. De werkzaamheden bestonden onder meer uit het vervangen van enkel glas door monumentaal glas, houtrotherstel, betonherstel, evenals schilderwerk van houten en stalen onderdelen, zowel binnen als buiten. Het glaswerk vervangen was een behoorlijk karwei, aangezien het merendeel kleine stalen raampjes betreft.
Voor wat betreft de kleurstelling van het schilderwerk werd voorafgaand aan de uitvoering door Lut Gielen (decoratieschilder en kleuronderzoeker) een kleurenonderzoek uitgevoerd om de oorspronkelijke kleur van het complex weer boven water te halen. Deze kleuren zijn toegepast op het binnen- en het buitenschilderwerk. Hoewel het gebouw al kleurig was, zijn de kleuren op sommige plaatsen veranderd. Het metselwerk in de gangen en trappenhuizen was voorzien van meerdere lagen sauswerk en een decoratieve pleister. Om het pand in de originele staat te herstellen lag er het verzoek van de opdrachtgever om ook deze verflagen te verwijderen. Met stoom en kokend water zijn de gele steentjes en voegen van de trappenhuizen weer zichtbaar gemaakt. Het smeedijzer heeft zijn oorspronkelijke kleur terug gekregen.
Bijzondere aandacht bij de restauratie ging uit naar de schoorsteen. Door de aardbevingen in de provincie, vormen schoorstenen een gevaar. Een inwendige versteviging met metalen stangen in de schacht bleek niet mogelijk. Sax Architecten ontwierp een stalen constructie voor de buitenzijde, die de lijnen van Bouma volgt en gedeeltelijk opgaat in de versieringen van Bouma.
Op 31 oktober 2019 is het gebouw heropend en heeft het lokale WIJ-team er zijn intrek genomen.
Voor wat betreft de kleurstelling van het schilderwerk werd voorafgaand aan de uitvoering door Lut Gielen (decoratieschilder en kleuronderzoeker) een kleurenonderzoek uitgevoerd om de oorspronkelijke kleur van het complex weer boven water te halen. Deze kleuren zijn toegepast op het binnen- en het buitenschilderwerk. Hoewel het gebouw al kleurig was, zijn de kleuren op sommige plaatsen veranderd. Het metselwerk in de gangen en trappenhuizen was voorzien van meerdere lagen sauswerk en een decoratieve pleister. Om het pand in de originele staat te herstellen lag er het verzoek van de opdrachtgever om ook deze verflagen te verwijderen. Met stoom en kokend water zijn de gele steentjes en voegen van de trappenhuizen weer zichtbaar gemaakt. Het smeedijzer heeft zijn oorspronkelijke kleur terug gekregen.
Bijzondere aandacht bij de restauratie ging uit naar de schoorsteen. Door de aardbevingen in de provincie, vormen schoorstenen een gevaar. Een inwendige versteviging met metalen stangen in de schacht bleek niet mogelijk. Sax Architecten ontwierp een stalen constructie voor de buitenzijde, die de lijnen van Bouma volgt en gedeeltelijk opgaat in de versieringen van Bouma.
Op 31 oktober 2019 is het gebouw heropend en heeft het lokale WIJ-team er zijn intrek genomen.
Bronnen
Herma Hekkema, S.J. Bouma 1899-1959 (Groningen 1992).
Links
Ingezonden door Ron Conijn
Professionele of persoonlijke bandRon Conijn: Hoogtepunt in het oeuvre van Bouma.
Gert-Jan Lobbes 2016: tijdens een bezoek aan Groningen heb ik de school van binnen kunnen zien, waaronder de wandschildering.
Gert-Jan Lobbes juli 2019: aangevuld met informatie en foto's van de restauratie in afwachting van de herbestemming.
Gert-Jan Lobbes oktober 2020: aangevuld met informatie over de restauratie en de nieuwe gebruiker, evenals foto’s van na de restauratie.
Gert-Jan Lobbes 2016: tijdens een bezoek aan Groningen heb ik de school van binnen kunnen zien, waaronder de wandschildering.
Gert-Jan Lobbes juli 2019: aangevuld met informatie en foto's van de restauratie in afwachting van de herbestemming.
Gert-Jan Lobbes oktober 2020: aangevuld met informatie over de restauratie en de nieuwe gebruiker, evenals foto’s van na de restauratie.
Gerelateerde objecten