Details
Naam
Leeszaal Coöperatiehof
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
Aantal afbeeldingen: 16
IntroductieDe leeszaal van het Coöperatiehof "onderscheidt zich qua type duidelijk van de woonbebouwing, zonder de eenheid en de geborgenheid van het complex te verstoren".
AdresCoöperatiehof 14
Postcode(s)1073 JR
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Piet Kramer (Architect)
Jan Trapman (Kunstenaar)
Peter Alma (Kunstenaar)
Jan Trapman (Kunstenaar)
Peter Alma (Kunstenaar)
Datum1928
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverBouwmaatschappij tot Verkrijging van Eigen Woningen
Huidige eigenaarDe Key
Oorspronkelijke functieBibliotheek / leeszaal
Huidige functieKantoorgebouw
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer527806
AchtergrondDe leeszaal is onderdeel van het zgn. Coöperatiehof. Het terrein waarop dit complex werd gebouwd was aanvankelijk aan woningbouwcoöperatie De Dageraad toegewezen, die op haar beurt Michel de Klerk had benaderd voor het maken van het ontwerp. De Dageraad kreeg echter de financiering niet rond en zo is het terrein uiteindelijk overgegaan naar de Vereeniging Bouwmaatschappij ter Verkrijging van Eigen Woningen. De Klerk overleed vervolgens in 1923, maar de Bouwmaatschappij werd gevraagd om het complex te laten harmoniëren met het blok van De Dageraad en zo werd het ontwerp toevertrouwd aan Piet Kramer. De bouw duurde van 1925 tot 1928.
Kenmerkend voor de leeszaal is de taps toelopende vierkante klokkentoren met loden bekleding. Tekenend voor het complex De Dageraad en Coöperatiehof was er namelijk niet voorzien in een café of een kerk. De leeszaal met klokkentoren moest bijdragen aan de verheffing van de arbeiders die hier kwamen wonen. Tot op de dag van vandaag klinkt twee keer per uur de klok in de toren.
De bibliotheek beleefde een sterk begin in de jaren dertig en in de jaren zestig, na een fikse modernisering. In de jaren daarna nam het gebruik verder toe en werd het gebouw te klein. In 1984 verhuisde men naar de voormalige bioscoop Cinétol in de Tolstraat.
Kenmerkend voor de leeszaal is de taps toelopende vierkante klokkentoren met loden bekleding. Tekenend voor het complex De Dageraad en Coöperatiehof was er namelijk niet voorzien in een café of een kerk. De leeszaal met klokkentoren moest bijdragen aan de verheffing van de arbeiders die hier kwamen wonen. Tot op de dag van vandaag klinkt twee keer per uur de klok in de toren.
De bibliotheek beleefde een sterk begin in de jaren dertig en in de jaren zestig, na een fikse modernisering. In de jaren daarna nam het gebruik verder toe en werd het gebouw te klein. In 1984 verhuisde men naar de voormalige bioscoop Cinétol in de Tolstraat.
BeschrijvingHet Coöperatiehof bestaat uit twee om elkaar gelegen ringen van bebouwing. De buitenring bestaat uit hoge en gesloten blokken, die met elkaar verbonden zijn met poorten. De binnenring is lager, kleinschaliger en heeft iets weg van rijtjeshuizen in een dorp rondom een pleintje. Centraal aan dit pleintje ligt de leeszaal, aan de achterzijde waarvan het Burgemeester Tellegenmonument is ingebouwd.
De leeszaal "onderscheidt zich qua type duidelijk van de woonbebouwing, zonder de eenheid en de geborgenheid van het complex te verstoren", aldus Bernard Kohlenbach in zijn biografie over Kramer. Kohlenbach beschrijft het gebouw verder als volgt: "De voorzijde vormt het hoogtepunt van het hof. Het gebouw is in drie achter elkaar liggende segmenten gedifferentieerd. Voor een grote kubus, de hoofdmassa van het gebouw, en de kleinere bijgebouwen is het opvallende entreegebouw gelegd: een decoratieve vormgeving met antropomorfe trekken, een steil, tentvormig dak en gemetselde zijvlakken, die de sparingen met de belending afsluiten. Deze zijvlakken vormen door de aangebrachte kozijnband echter een geheel met het gebouw. De klokketoren, die aangeeft dat het om een openbaar gebouw gaat, fungeert stedebouwkundig als blikvanger." (Kohlenbach, blz. 138)
Boven de entree van de leeszaal hangt een gevelsteen van Jan Trapman met daarop zeven boeken boven een sleutel met zeven tanden. Het getal zeven slaat op de zeven 'artes liberales', de vrije kunsten die aan de middeleeuwse universiteiten aan de 'vrije mens' werden gedoceerd. De boeken worden geflankeerd door twee bomen waar een slang omheen kronkelt die snoept van de kennis van de boom van goed en kwaad. Helaas is deze gevelsteen door reiniging met water onder hoge druk behoorlijk beschadigd geraakt, zoals beschreven in het boek Kunst aan de straat.
De leeszaal "onderscheidt zich qua type duidelijk van de woonbebouwing, zonder de eenheid en de geborgenheid van het complex te verstoren", aldus Bernard Kohlenbach in zijn biografie over Kramer. Kohlenbach beschrijft het gebouw verder als volgt: "De voorzijde vormt het hoogtepunt van het hof. Het gebouw is in drie achter elkaar liggende segmenten gedifferentieerd. Voor een grote kubus, de hoofdmassa van het gebouw, en de kleinere bijgebouwen is het opvallende entreegebouw gelegd: een decoratieve vormgeving met antropomorfe trekken, een steil, tentvormig dak en gemetselde zijvlakken, die de sparingen met de belending afsluiten. Deze zijvlakken vormen door de aangebrachte kozijnband echter een geheel met het gebouw. De klokketoren, die aangeeft dat het om een openbaar gebouw gaat, fungeert stedebouwkundig als blikvanger." (Kohlenbach, blz. 138)
Boven de entree van de leeszaal hangt een gevelsteen van Jan Trapman met daarop zeven boeken boven een sleutel met zeven tanden. Het getal zeven slaat op de zeven 'artes liberales', de vrije kunsten die aan de middeleeuwse universiteiten aan de 'vrije mens' werden gedoceerd. De boeken worden geflankeerd door twee bomen waar een slang omheen kronkelt die snoept van de kennis van de boom van goed en kwaad. Helaas is deze gevelsteen door reiniging met water onder hoge druk behoorlijk beschadigd geraakt, zoals beschreven in het boek Kunst aan de straat.
InterieurOp de begane grond bevond zich oorspronkelijk naast facilitaire ruimtes de vergaderzaal; op de verdieping oorspronkelijk de leeszaal met uitleenbibliotheek. De leeszaal was naar verluidt smaakvol en huiselijk gemeubileerd met 22 zitplaatsen en in de uitleenbibliotheek bevonden zich de boeken in een open opstelling, met zitjes tussen de boekenkasten.
In het huidige interieur is sprake van een trappenhuis met natuurstenen traptreden, een betegelde lambrisering in groene en roodbruine tegels met zwarte biezen. De toiletruimtes op de eerste verdieping hebben granito vloeren, betegelde lambrisering en bovenwanden. De oorspronkelijke deuren en vensters hebben (lichten met) een horizontale roedenverdeling. Dubbel openslaande binnendeuren zijn voorzien van vijfruits en vierzijdig taps toelopende lichten.
In het Stadsarchief bevinden zich ontwerpen in waterverf van de hand van Peter Alma, die dienden voor de muren van de leeszaal. De schilderingen zijn naar deze ontwerpen aangebracht en zijn tot een rigoureuze opknapbeurt in 1963 zichtbaar geweest. Alma beeldde onderwerpen af die hij in de rubrieken in de catalogus van de leeszaal vond: volkeren in de wereld, toegepaste wetenschappen en techniek, legenden en godsdienst, geschiedenis en kunst van de prehistorie tot en met de middeleeuwen. Ons Amsterdam wist in februari 2019 te melden dat volgens Sinja Alma, de dochter van Peter Alma, de schilderingen in 1963 zijn verborgen achter een verflaag en dat een restaurator van Monumentenzorg een stukje wist bloot te leggen. Tot restauratie is het echter tot op heden niet gekomen.
In het huidige interieur is sprake van een trappenhuis met natuurstenen traptreden, een betegelde lambrisering in groene en roodbruine tegels met zwarte biezen. De toiletruimtes op de eerste verdieping hebben granito vloeren, betegelde lambrisering en bovenwanden. De oorspronkelijke deuren en vensters hebben (lichten met) een horizontale roedenverdeling. Dubbel openslaande binnendeuren zijn voorzien van vijfruits en vierzijdig taps toelopende lichten.
In het Stadsarchief bevinden zich ontwerpen in waterverf van de hand van Peter Alma, die dienden voor de muren van de leeszaal. De schilderingen zijn naar deze ontwerpen aangebracht en zijn tot een rigoureuze opknapbeurt in 1963 zichtbaar geweest. Alma beeldde onderwerpen af die hij in de rubrieken in de catalogus van de leeszaal vond: volkeren in de wereld, toegepaste wetenschappen en techniek, legenden en godsdienst, geschiedenis en kunst van de prehistorie tot en met de middeleeuwen. Ons Amsterdam wist in februari 2019 te melden dat volgens Sinja Alma, de dochter van Peter Alma, de schilderingen in 1963 zijn verborgen achter een verflaag en dat een restaurator van Monumentenzorg een stukje wist bloot te leggen. Tot restauratie is het echter tot op heden niet gekomen.
Recente ontwikkelingenDe leeszaal is inmiddels in gebruik als kantoor. Zoals hierboven beschreven zijn de wandschilderingen van Peter Alma verborgen onder een verflaag. Het zou de moeite waard zijn ze terug te brengen.
Bronnen
Bernhard Kohlenbach, Pieter Lodewijk Kramer 1881-1961: architect van de Amsterdamse School (1994).
Frans van Burkom et al, Kunst aan de straat. Behoud van Amsterdamse beelden op bruggen en gebouwen uit het interbellum (Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2009).
Gemeente Amsterdam. Stadsarchief. Collectie Peter Alma.
Josje van der Sloot, 'Zitjes tussen de boekenkasten'. In: Ons Amsterdam, januari 2019, blz 20-21.
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandDit opvallend sierlijke gebouw, volgens Kohlenbach "met antropomorfe trekken" verdiende in mijn ogen een aparte bijdrage op Wendingen, los van de bijdrage over het Coöperatiehof. Bijzonder interessant vond ik de ontdekking van wandschilderingen van Peter Alma, helaas al jaren geleden aan het oog onttrokken, maar naar verluidt nog aanwezig onder de witte verf.
Gerelateerde objecten