Mercatorplein

Sidebar content	Main content
	Details Name Mercatorplein Number of images: 37 IntroductionStedenbouwkundig middelpunt van het uitbreidingsgebied Plan West. AddressMercatorplein 1-121 en 2-32, Jan Evertsenstraat 133-137, Cabralstraat 42, Hoofdweg 303-309, Van Spilbergenstraat 158-166c Postal code(s)1057 BV PlaceAmsterdam CountryNederland Creator H.P. Berlage (Architect)‎ Johan Polet (Kunstenaar)‎ Theo Vos (Kunstenaar)‎ Adriaan Remiëns (Kunstenaar)‎ Jan Havermans (Kunstenaar)‎ Production date1925 - 1927 Current conditionDeels of volledig gerestaureerd ClientGemeente Amsterdam Current ownerMeerdere particuliere eigenaren Original usageEtagewoningen / winkels Current usageGemengde bestemming: woningen en winkels/bedrijfsruimtes Object typeRijksmonument, Blok Monument number527135 en 527137 BackgroundHet woonblok ‘Bouwmaatschappij Amsterdam-West en de Hoofdweg NV’ maakte deel uit van het plan West. Dit project bestond uit een stedenbouwkundig plan voor de westelijke uitbreiding van Amsterdam, met ruimte voor 6000 woningen. B&W van Amsterdam baseerden zich met de vaststelling van dit plan op de stedenbouwkundige plan dat Berlage eerder ontwierp voor Amsterdam-Zuid. Voor het ontwerp en de uitvoering werden de gerenommeerde architecten Kramer, Staal, Kropholler, Rutgers, Wijdeveld, Van der Mey en Berlage zelf gevraagd. Een team van supervisoren, bestaande uit de architecten Gratama, Versteegh en de directeur van Publieke Werken A.R. Hulshof, zag toe op de stedenbouwkundige- en architectonische eenheid van de verschillende ontwerpen. Berlages betrokkenheid bij het project is beperkt gebleven tot de inrichting van het Mercatorplein, het centrum van Amsterdam-West waar alle wegen samen komen, en het vormgeven van de vier gevelwanden die het plein omsluiten. Het Mercatorplein wordt vaak gezien als middelpunt van het plan. Bovendien is het Mercatorplein één van de weinige voorbeelden waarbij één architect verantwoordelijk was voor zowel het plein als de omliggende bebouwing. Aan alle zijden van het plein zijn op de begane grond winkels, gelegen aan overdekte galerijen of onder brede luifels, en op de hierboven gelegen verdiepingen zijn huurwoningen gesitueerd. Berlage heeft tevens de twee portaalgebouwen met torens aan de zuid-oost en noord-westzijde van het plein gebouwd. Het ontwerp voor het plein is gebaseerd op de turbine-vorm waardoor het een ideale geslotenheid krijgt zonder al te veel hinder op te leveren voor het verkeer. Berlage accentueert dit turbinemodel door het plaatsen van twee ongeveer 35 meter hoge torens op op de kruispunten met de Hoofdweg. Waarschijnlijk zaten in de torens oorspronkelijk kunstenaarsateliers. De twee poortgebouwen staan een beetje naar achteren waardoor de noord- en de zuidwand (de korte zijden) naar voren lijken te komen. Hierdoor oogt het plein vierkanter dan het is. Berlage had ook de westwand met een poortgebouw willen afsluiten, maar dat plan is niet uitgevoerd. In plaats daarvan is hier het straatprofiel van de Jan Evertsenstraat door twee uitbouwen smaller gemaakt, zodat toch het effect van een poort is ontstaan. DescriptionDe gebouwen zijn eenvoudig en sober uitgevoerd in warm rood baksteen (noord- en zuidwand) en geel baksteen (west- en oostwand) met zwart graniet. In combinatie met de hoge torens doet het denken aan de middeleeuwen. Op de gebouwen zijn echter toch nog heel wat kenmerken van de Amsterdamse School te vinden: het beeldhouwwerk op de hoeken; metselverbanden; talrijke smeedijzeren ornamenten op en om de balkons (west- en oostwand); kozijnen in afwijkende vormen. Recent developmentsIn 1961 moest de toren in de noordoosthoek worden afgebroken wegens bouwvalligheid. Het Mercatorplein, dat in de jaren tachtig te maken had met ernstige verwaarlozing, verloedering en criminaliteit, onderging daarna een ingrijpende revitalisering. Daarbij scheelde het maar weinig of een deel van de pleinwanden zou zijn vervangen door geheel nieuwe bebouwing. Vanaf het begin was het wel de bedoeling de westwand te renoveren. Mede door heftig verzet uit de buurt besloot de deelraad tot behoud. Twee van de vier blokken, het zuidelijke (gedeeltelijk) en het westelijke, ondergingen in 1993-1998 een restauratie. Het noordelijke blok werd afgebroken en samen met de in 1961 afgebroken toren en poort weer herbouwd met nieuwe plattegronden. Op het plein stonden twee kiosken, met kleine torentjes die een subtiel spel speelden met de grote torens. Een van de kiosken is herbouwd. Een klein torentje bovenop de ingang van de parkeergarage herinnert aan de ander. Sources Fransje Hooimeijer en Annuska Pronkhorst, Berlage, een bouwmeester in beeld (Atrium, 2002. ISBN 90 6113 954 6). Gerrit Vermeer, Ben Rebel en Vladimir Stissi, D’Ailly’s Historische gids van Amsterdam (Uitgeverij Bas Lubberhuizen, ISBN 9789059372290). Links https://nl.wikipedia.org/wiki/Mercatorplein_%28Amsterdam%29 http://www.theobakker.net/pdf/baarsjesmonumenten.pdf http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/monument_pdf.php?OBJnr=1018587 http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/monument_pdf.php?OBJnr=1018585 http://zoeken.hetnieuweinstituut.nl/nl/projecten/detail/89c46f00-c567-59e8-b346-5fbb4bdf14d2 Submitted by Annemarieke Verheij Professional or personal relationIk heb jaren in de buurt van het Mercatorplein gewerkt. In die jaren kwam het vooral op mij over als een lawaaierig verkeersknooppunt. Daarbij was het er in de jaren '80 zo onveilig dat je er echt niet voor je plezier ging lopen. Toen ik er vorig jaar voor het eerst in tijden weer eens terugkwam was ik blij verrast door de metamorfose die het plein heeft ondergaan en de sfeer die het nu uitstraalt. Doordat een groot deel van het plein nu voetgangersgebied is, kun je veel beter op je gemak rondkijken. Gaandeweg de wandeling ontdekte ik dat de toch wat streng ogende gevels, heel wat speelse details hebben in de vorm van beeldhouwwerk, smeedijzeren ornamenten en baksteenverbanden. Berlage zal vast tevreden zijn over de huidige functie van "zijn" plein. Related objects

Name

Mercatorplein

Number of images: 37

IntroductionStedenbouwkundig middelpunt van het uitbreidingsgebied Plan West.

AddressMercatorplein 1-121 en 2-32, Jan Evertsenstraat 133-137, Cabralstraat 42, Hoofdweg 303-309, Van Spilbergenstraat 158-166c

Postal code(s)1057 BV

PlaceAmsterdam

CountryNederland

Creator H.P. Berlage (Architect)‎
Johan Polet (Kunstenaar)‎
Theo Vos (Kunstenaar)‎
Adriaan Remiëns (Kunstenaar)‎
Jan Havermans (Kunstenaar)‎

Production date1925 - 1927

Current conditionDeels of volledig gerestaureerd

ClientGemeente Amsterdam

Current ownerMeerdere particuliere eigenaren

Original usageEtagewoningen / winkels

Current usageGemengde bestemming: woningen en winkels/bedrijfsruimtes

Object typeRijksmonument, Blok

Monument number527135 en 527137

BackgroundHet woonblok ‘Bouwmaatschappij Amsterdam-West en de Hoofdweg NV’ maakte deel uit van het plan West. Dit project bestond uit een stedenbouwkundig plan voor de westelijke uitbreiding van Amsterdam, met ruimte voor 6000 woningen. B&W van Amsterdam baseerden zich met de vaststelling van dit plan op de stedenbouwkundige plan dat Berlage eerder ontwierp voor Amsterdam-Zuid. Voor het ontwerp en de uitvoering werden de gerenommeerde architecten Kramer, Staal, Kropholler, Rutgers, Wijdeveld, Van der Mey en Berlage zelf gevraagd.
Een team van supervisoren, bestaande uit de architecten Gratama, Versteegh en de directeur van Publieke Werken A.R. Hulshof, zag toe op de stedenbouwkundige- en architectonische eenheid van de verschillende ontwerpen.

Berlages betrokkenheid bij het project is beperkt gebleven tot de inrichting van het Mercatorplein, het centrum van Amsterdam-West waar alle wegen samen komen, en het vormgeven van de vier gevelwanden die het plein omsluiten. Het Mercatorplein wordt vaak gezien als middelpunt van het plan. Bovendien is het Mercatorplein één van de weinige voorbeelden waarbij één architect verantwoordelijk was voor zowel het plein als de omliggende bebouwing. Aan alle zijden van het plein zijn op de begane grond winkels, gelegen aan overdekte galerijen of onder brede luifels, en op de hierboven gelegen verdiepingen zijn huurwoningen gesitueerd. Berlage heeft tevens de twee portaalgebouwen met torens aan de zuid-oost en noord-westzijde van het plein gebouwd.

Het ontwerp voor het plein is gebaseerd op de turbine-vorm waardoor het een ideale geslotenheid krijgt zonder al te veel hinder op te leveren voor het verkeer. Berlage accentueert dit turbinemodel door het plaatsen van twee ongeveer 35 meter hoge torens op op de kruispunten met de Hoofdweg. Waarschijnlijk zaten in de torens oorspronkelijk kunstenaarsateliers. De twee poortgebouwen staan een beetje naar achteren waardoor de noord- en de zuidwand (de korte zijden) naar voren lijken te komen. Hierdoor oogt het plein vierkanter dan het is. Berlage had ook de westwand met een poortgebouw willen afsluiten, maar dat plan is niet uitgevoerd. In plaats daarvan is hier het straatprofiel van de Jan Evertsenstraat door twee uitbouwen smaller gemaakt, zodat toch het effect van een poort is ontstaan.

DescriptionDe gebouwen zijn eenvoudig en sober uitgevoerd in warm rood baksteen (noord- en zuidwand) en geel baksteen (west- en oostwand) met zwart graniet. In combinatie met de hoge torens doet het denken aan de middeleeuwen. Op de gebouwen zijn echter toch nog heel wat kenmerken van de Amsterdamse School te vinden: het beeldhouwwerk op de hoeken; metselverbanden; talrijke smeedijzeren ornamenten op en om de balkons (west- en oostwand); kozijnen in afwijkende vormen.

Recent developmentsIn 1961 moest de toren in de noordoosthoek worden afgebroken wegens bouwvalligheid.
Het Mercatorplein, dat in de jaren tachtig te maken had met ernstige verwaarlozing, verloedering en criminaliteit, onderging daarna een ingrijpende revitalisering. Daarbij scheelde het maar weinig of een deel van de pleinwanden zou zijn vervangen door geheel nieuwe bebouwing. Vanaf het begin was het wel de bedoeling de westwand te renoveren. Mede door heftig verzet uit de buurt besloot de deelraad tot behoud.
Twee van de vier blokken, het zuidelijke (gedeeltelijk) en het westelijke, ondergingen in 1993-1998 een restauratie. Het noordelijke blok werd afgebroken en samen met de in 1961 afgebroken toren en poort weer herbouwd met nieuwe plattegronden.
Op het plein stonden twee kiosken, met kleine torentjes die een subtiel spel speelden met de grote torens. Een van de kiosken is herbouwd. Een klein torentje bovenop de ingang van de parkeergarage herinnert aan de ander.

Sources

Fransje Hooimeijer en Annuska Pronkhorst, Berlage, een bouwmeester in beeld (Atrium, 2002. ISBN 90 6113 954 6).

Gerrit Vermeer, Ben Rebel en Vladimir Stissi, D’Ailly’s Historische gids van Amsterdam (Uitgeverij Bas Lubberhuizen, ISBN 9789059372290).

Links

https://nl.wikipedia.org/wiki/Mercatorplein_%28Amsterdam%29

http://www.theobakker.net/pdf/baarsjesmonumenten.pdf

http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/monument_pdf.php?OBJnr=1018587

http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/monument_pdf.php?OBJnr=1018585

http://zoeken.hetnieuweinstituut.nl/nl/projecten/detail/89c46f00-c567-59e8-b346-5fbb4bdf14d2

Submitted by Annemarieke Verheij

Professional or personal relationIk heb jaren in de buurt van het Mercatorplein gewerkt. In die jaren kwam het vooral op mij over als een lawaaierig verkeersknooppunt. Daarbij was het er in de jaren '80 zo onveilig dat je er echt niet voor je plezier ging lopen.
Toen ik er vorig jaar voor het eerst in tijden weer eens terugkwam was ik blij verrast door de metamorfose die het plein heeft ondergaan en de sfeer die het nu uitstraalt. Doordat een groot deel van het plein nu voetgangersgebied is, kun je veel beter op je gemak rondkijken. Gaandeweg de wandeling ontdekte ik dat de toch wat streng ogende gevels, heel wat speelse details hebben in de vorm van beeldhouwwerk, smeedijzeren ornamenten en baksteenverbanden.
Berlage zal vast tevreden zijn over de huidige functie van "zijn" plein.

Related objects

Details

Mercatorplein