Details
Naam
Het Paarse Blok, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 38
IntroductieEen waardevolle schakel in de ontwikkeling van de Amsterdamse School in het algemeen en van Michel de Klerk in het bijzonder.
AdresSpaarndammerplantsoen 60-138, Oostzaanstraat 2-8
Postcode(s)1013 XT
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Michel de Klerk (Architect)
Datum1913 - 1915
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverC. Kamphuis
Klaas Hille
Klaas Hille
Huidige eigenaarYmere
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / appartementen
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectRijksmonument, Blok
Monumentnummer5500
AchtergrondIn 1913 kreeg Michel de Klerk van projectontwikkelaars C. Kamphuis en K. Hille de opdracht voor een woonblok aan de noordzijde van het Spaarndammerplantsoen. Dit blok kreeg al snel de bijnaam "het Paarse Blok", naar de bruinpaarse baksteen.
Voor dit ontwerp besteedde De Klerk minstens zoveel aandacht aan de binnengevels als aan de straatgevels.
Tot dat moment hadden architecten van woningbouwverenigingen nooit speciale aandacht besteed aan de gevels die grenzen aan het binnenterrein. Helaas resteert van de oorspronkelijke binnengevels nauwelijks iets.
Voor dit ontwerp besteedde De Klerk minstens zoveel aandacht aan de binnengevels als aan de straatgevels.
Tot dat moment hadden architecten van woningbouwverenigingen nooit speciale aandacht besteed aan de gevels die grenzen aan het binnenterrein. Helaas resteert van de oorspronkelijke binnengevels nauwelijks iets.
BeschrijvingHet woonblok staat op een rechthoekig stuk grond en heeft een lengte van circa honderd meter. Het telt vier woonlagen en een zolderverdieping. De bovenste verdiepingen hebben een eigen gevel van terracotta tegels met een motief. De meest in het oog springen de trappenhuizen, die met een parabolische kap iets uit de gevel steken.
In de gevels zijn bijna alle motieven te zien die de architecten van de Amsterdamse School later herhaaldelijk zouden toepassen, zoals horizontale, zeshoekige en gebogen ramen, verschillende soorten bakstenen die op verschillende manieren zijn gemetseld en op sommige plaatsen abstracte vormen als versieringen, evenals de houten bekleding met golfmotieven centraal aan de gevel. De paraboolvormen zijn typische Amsterdamse Schoolelementen die geen enkele constructieve bijdrage leveren maar essentieel zijn voor de totale gevelcompositie. De kleine ruitjesvensters in de trappenhuizen wijzen volgens sommigen op Deense invloeden, maar kunnen ook als typisch Amsterdams worden gezien.
Vanwege de kosten werd beeldhouwwerk in deze tijd nog sporadisch toegepast. Hildo Krop werd ingeschakeld en vervaardigde hier zijn vroegste werk. Voor de hoeken van de Krommeniestraat en de Oostzaanstraat maakte hij terracotta beelden. Het gaat om een kabouter tussen twee populieren, gezeten op de wapens van Krommenie respectievelijk Oostzaan. Een schets van De Klerk uit 1914 is waarschijnlijk de basis voor het beeldhouwwerk geweest. Vandaag de dag zijn de kabouters door slijtage niet gemakkelijk meer herkenbaar, zeker niet aan de Oostzaanstraat.
In 2023 werden de vier plantenbakhouders bij de hoeken teruggebracht aan de hand van oude foto's. Nu de houders terug zijn, is ook duidelijk wat De Klerk met de objectjes bedoelde die de dorpels van de kozijnen sieren. Het zijn vogeltjes die boven de plantenbak hun lied zingen.
In de gevels zijn bijna alle motieven te zien die de architecten van de Amsterdamse School later herhaaldelijk zouden toepassen, zoals horizontale, zeshoekige en gebogen ramen, verschillende soorten bakstenen die op verschillende manieren zijn gemetseld en op sommige plaatsen abstracte vormen als versieringen, evenals de houten bekleding met golfmotieven centraal aan de gevel. De paraboolvormen zijn typische Amsterdamse Schoolelementen die geen enkele constructieve bijdrage leveren maar essentieel zijn voor de totale gevelcompositie. De kleine ruitjesvensters in de trappenhuizen wijzen volgens sommigen op Deense invloeden, maar kunnen ook als typisch Amsterdams worden gezien.
Vanwege de kosten werd beeldhouwwerk in deze tijd nog sporadisch toegepast. Hildo Krop werd ingeschakeld en vervaardigde hier zijn vroegste werk. Voor de hoeken van de Krommeniestraat en de Oostzaanstraat maakte hij terracotta beelden. Het gaat om een kabouter tussen twee populieren, gezeten op de wapens van Krommenie respectievelijk Oostzaan. Een schets van De Klerk uit 1914 is waarschijnlijk de basis voor het beeldhouwwerk geweest. Vandaag de dag zijn de kabouters door slijtage niet gemakkelijk meer herkenbaar, zeker niet aan de Oostzaanstraat.
In 2023 werden de vier plantenbakhouders bij de hoeken teruggebracht aan de hand van oude foto's. Nu de houders terug zijn, is ook duidelijk wat De Klerk met de objectjes bedoelde die de dorpels van de kozijnen sieren. Het zijn vogeltjes die boven de plantenbak hun lied zingen.
InterieurIk ben er nooit binnen geweest en heb nooit foto's van de oorspronkelijke interieurs gezien. De trappenhuizen zijn mogelijk nog bezienswaardig.
Recente ontwikkelingenBij renovaties is de kozijnindeling sterk vereenvoudigd. Alle laddervensters hebben plaatsgemaakt voor grote glasvlakken. Fijn voor het licht in de woningen, maar het schaadt het totaalbeeld. De dakopbouw van de middenpartij was al eerder weggehaald. De door De Klerk ontworpen achtergevels zijn in de jaren zeventig ontdaan van het mooi gedetailleerde houtwerk van balkonheken en- kasten, zodat slechts een kale gevel resteert.
Zeer verheugend is het resultaat van een onderhoudsbeurt aan de gevel in 2023. Ten eerste heeft het horizontale houten deel in het centrum van de gevel een rode lak gekregen, waardoor het hout prachtig aansluit bij de kleur van de baksteen. Aan de hand van foto's uit 1923 van de Japanse architect Sutemi Horiguchi konden de houten plantenbakhouders onder de kozijnen op de hoeken worden gereconstreerd. Alice Roegholt (emeritus directeur van Museum Het Schip en de ontdekker van de foto's) wees Erik Gerritsen (voorzitter van de directieraad van eigenaar Ymere) op de ontbrekende houders. Gerritsen was direct enthousiast en gaf opdracht om replica's te laten maken, die door Lenferink Vastgoedonderhoud werden gemaakt. Op de 100ste sterfdag van Michel De Klerk (24 november 2023) zijn de plantenbakhouders feestelijk onthuld.
Zeer verheugend is het resultaat van een onderhoudsbeurt aan de gevel in 2023. Ten eerste heeft het horizontale houten deel in het centrum van de gevel een rode lak gekregen, waardoor het hout prachtig aansluit bij de kleur van de baksteen. Aan de hand van foto's uit 1923 van de Japanse architect Sutemi Horiguchi konden de houten plantenbakhouders onder de kozijnen op de hoeken worden gereconstreerd. Alice Roegholt (emeritus directeur van Museum Het Schip en de ontdekker van de foto's) wees Erik Gerritsen (voorzitter van de directieraad van eigenaar Ymere) op de ontbrekende houders. Gerritsen was direct enthousiast en gaf opdracht om replica's te laten maken, die door Lenferink Vastgoedonderhoud werden gemaakt. Op de 100ste sterfdag van Michel De Klerk (24 november 2023) zijn de plantenbakhouders feestelijk onthuld.
Bronnen
A. Pronkhorst en S. van Ginneken. De Amsterdamse school. (Rijswijk 2003).
M. Bock ea, Michel de Klerk, Bouwmeester en tekenaar van de Amsterdamse School (Rotterdam 1997).
Architect en kunstenaar. Michel de Klerk Inspirator van de Amsterdamse School. (Amsterdam, Museum Het Schip 2023)
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke band2016: Ik vind het vrij statige, ingetogen blok erg stijlvol en geniet altijd van de vele details.
2023: Tekst en foto's aangevuld en gewijzigd naar aanleiding van de renovatie van de gevel.
2023: Tekst en foto's aangevuld en gewijzigd naar aanleiding van de renovatie van de gevel.
Gerelateerde objecten