Details
Naam
Willem de Zwijgerkerk, Amsterdam - interieur
Aantal afbeeldingen: 27
IntroductieKarakteristiek voor het interieur van de Willem de Zwijgerkerk zijn de glas-in-loodramen naar ontwerp van Kees Kuiler.
AdresOlympiakade 14
Postcode(s)1076 VX
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Cornelis Kruyswijk (Architect)
Kees Kuiler (Kunstenaar)
Kees Kuiler (Kunstenaar)
Datum1931
OpdrachtgeverHervormde kerk
Huidige eigenaarProtestantse Kerk Amsterdam
AchtergrondDe Willem de Zwijgerkerk is in 1931 gebouwd naar ontwerp van Cornelis Kruyswijk voor de Nederlands Hervormden in de Stadionbuurt en aangrenzende delen van Amsterdam-Zuid. In het bouwblok zijn ook opgenomen een wijkgebouw ("Moria") en een bejaardenhuis (nu studentenhuis). Het exterieur van de kerk wordt elders op deze site beschreven.
BeschrijvingDe kerkzaal is een vrij donkere, hoge ruimte met een kap. Een horizontale strook ramen bevindt zich bij de aanzet van de kap, hoog in de ruimte, evenals op de begane grond in ruimtes die deels overkapt worden door de trappenhuizen. Het orgel is geplaatst recht tegenover de ingang. Het is een echt facade-orgel, gebouwd door Gerrit van Leeuwen, Leiderdorp, in 1931. Het staat opgesteld boven de monumentale preekstoel achter een architectenfront. Boven het klankbord is houtsnijwerk aangebracht. De Latijnse tekst luidt: Saevis tranquillus in undis, in het Nederlands vertaald: rustig temidden van de woedende golven; dit was de lijfspreuk van Willem de Zwijger.
In de nok van de kerkzaal zijn drie lijnen aangebracht. Het getal drie heeft een speciale betekenis: de drie-eenheid. Boven het orgel zijn twee ornamenten aangebracht, net onder die drie lijnen. Deze twee ornamenten doen denken aan schilderijen uit de 17de eeuw waarop de twee tafels met de tien geboden staan afgebeeld (men kan deze tafels bijvoorbeeld ook vinden aan de toren van de synagoge van Harry Elte aan het Jacob Obrechtplein.
Opvallend zijn de zeer kleurige glas-in-loodramen in de kerkzaal en elders in het gebouw. Deze zijn ontworpen door Kees Kuiler (1890-1966), hoewel zij niet zijn gesigneerd. We kunnen niet spreken van specifiek Amsterdamse School-ramen zoals bijvoorbeeld Willem Bogtman die maakte. Op deze ramen bijvoorbeeld geen kwalmotieven of andere gestileerde dieren of planten. Ze komen daarom misschien zelfs moderner of tijdlozer over. Dat was ook niet meer gebruikelijk in 1931. Kuiler was tevens de ontwerper van ramen in scholen van Kruyswijk, evenals in een andere kerk van Kruyswijk, de inmiddels afgebroken Elthetokerk aan de Insulindeweg in Amsterdam. Die ramen zijn meer gerelateerd aan De Stijl dan de ramen uit de Willem de Zwijgerkerk.
De ramen in de kerkzaal hebben drie thema's. Op de begane grond zien we aan beide zijkanten een rij met langwerpige ramen die allemaal gelijk zijn, de kerstramen. We zien een blauwe Davidster en klokjes die luiden. Een driehoekige figuur verbeeldt wellicht de Heilige Geest. Met wat verbeelding zijn er in de rondingen zelfs twee menselijke figuren te zien en in de drie rondjes De Drie Wijzen uit het Oosten. De drie grote langwerpige paasramen zijn aangebracht boven de ingang, waar ook de galerij is. Hetzelfde raam lijkt hier vijftien keer herhaald maar toch zijn er verschillen. Christus heeft zijn armen uitgespreid. De lichaamshouding van een gekruisigde wordt die van een omhelzing. Rondom hem schijnt het witste licht van het hele raam, dat donkere kleuren verdrijft.
De onderste ramen hebben een blauw rondje dat lijkt op een verduisterde maan. Daarboven drie ramen met een Davidster. Op de bovenste ramen staan twee rondjes en zijn achter de Christusfiguur een soort vlammen (van de zon?) te zien. De vierkante pinksterramen zijn tenslotte aan beide zijkanten vlak onder het dak aangebracht, ook weer in een horizontale rij. Er zijn Davidsterren te zien, figuurtjes die op vogels lijken. De kleuren zijn uitgesproken helder en zonnig.
Elders in het gebouw zijn ook ramen die de moeite waard zijn. In de trappenhuizen aan de zijkant langwerpige ramen met abstracte bloem- en bladermotieven. Deze voorstelling is ook te vinden in de ramen in de vergaderkamer aan de achterkant van het gebouw, oorspronkelijk voor de kerkenraadsleden. In de hal bij de achteringang vinden we abstracte ramen, die nog het meest aan De Stijl doen denken.
In de gangen en trappenhuizen om de kerkzaal heen, zijn mooie wandtegels aangebracht en mooie details te zien zoals deur- en raamkrukken. Al met al waan je je er in de jaren dertig.
In de nok van de kerkzaal zijn drie lijnen aangebracht. Het getal drie heeft een speciale betekenis: de drie-eenheid. Boven het orgel zijn twee ornamenten aangebracht, net onder die drie lijnen. Deze twee ornamenten doen denken aan schilderijen uit de 17de eeuw waarop de twee tafels met de tien geboden staan afgebeeld (men kan deze tafels bijvoorbeeld ook vinden aan de toren van de synagoge van Harry Elte aan het Jacob Obrechtplein.
Opvallend zijn de zeer kleurige glas-in-loodramen in de kerkzaal en elders in het gebouw. Deze zijn ontworpen door Kees Kuiler (1890-1966), hoewel zij niet zijn gesigneerd. We kunnen niet spreken van specifiek Amsterdamse School-ramen zoals bijvoorbeeld Willem Bogtman die maakte. Op deze ramen bijvoorbeeld geen kwalmotieven of andere gestileerde dieren of planten. Ze komen daarom misschien zelfs moderner of tijdlozer over. Dat was ook niet meer gebruikelijk in 1931. Kuiler was tevens de ontwerper van ramen in scholen van Kruyswijk, evenals in een andere kerk van Kruyswijk, de inmiddels afgebroken Elthetokerk aan de Insulindeweg in Amsterdam. Die ramen zijn meer gerelateerd aan De Stijl dan de ramen uit de Willem de Zwijgerkerk.
De ramen in de kerkzaal hebben drie thema's. Op de begane grond zien we aan beide zijkanten een rij met langwerpige ramen die allemaal gelijk zijn, de kerstramen. We zien een blauwe Davidster en klokjes die luiden. Een driehoekige figuur verbeeldt wellicht de Heilige Geest. Met wat verbeelding zijn er in de rondingen zelfs twee menselijke figuren te zien en in de drie rondjes De Drie Wijzen uit het Oosten. De drie grote langwerpige paasramen zijn aangebracht boven de ingang, waar ook de galerij is. Hetzelfde raam lijkt hier vijftien keer herhaald maar toch zijn er verschillen. Christus heeft zijn armen uitgespreid. De lichaamshouding van een gekruisigde wordt die van een omhelzing. Rondom hem schijnt het witste licht van het hele raam, dat donkere kleuren verdrijft.
De onderste ramen hebben een blauw rondje dat lijkt op een verduisterde maan. Daarboven drie ramen met een Davidster. Op de bovenste ramen staan twee rondjes en zijn achter de Christusfiguur een soort vlammen (van de zon?) te zien. De vierkante pinksterramen zijn tenslotte aan beide zijkanten vlak onder het dak aangebracht, ook weer in een horizontale rij. Er zijn Davidsterren te zien, figuurtjes die op vogels lijken. De kleuren zijn uitgesproken helder en zonnig.
Elders in het gebouw zijn ook ramen die de moeite waard zijn. In de trappenhuizen aan de zijkant langwerpige ramen met abstracte bloem- en bladermotieven. Deze voorstelling is ook te vinden in de ramen in de vergaderkamer aan de achterkant van het gebouw, oorspronkelijk voor de kerkenraadsleden. In de hal bij de achteringang vinden we abstracte ramen, die nog het meest aan De Stijl doen denken.
In de gangen en trappenhuizen om de kerkzaal heen, zijn mooie wandtegels aangebracht en mooie details te zien zoals deur- en raamkrukken. Al met al waan je je er in de jaren dertig.
Recente ontwikkelingenHet interieur van de kerk is in 1968, 1982 en 1995 veranderd met respect voor de oorspronkelijke situatie. Bij de renovatie van 1995 is ook een lichtkunstwerk aangebracht. Het kerkorgel is in 2008 gerestaureerd. Ook de ramen zijn gerestaureerd.
Bronnen
R. van Beekum, Cornelis Kruyswijk, Amsterdamse School-architect (Bussum 2006).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandOp een maandag leidde dominee Niek Scholten mij vol trots rond door "zijn" gebouw. De glas-in-loodramen zijn van grote pracht.
Gerelateerde objecten