Details
Naam
Ontmoetingskerk, Bergen op Zoom - interieur
Aantal afbeeldingen: 37
IntroductieHet interieur van deze kerk laat goed zien dat de Amsterdamse School een 'gesamtkunstwerk' of totaalontwerp voorstond: het bleef niet beperkt tot de buitenkant.
AdresBolwerk-Zuid 134
Postcode(s)4611 DX
PlaatsBergen op Zoom
LandNederland
Vervaardiger Berend Boeyinga (Architect)
Datum1928
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Huidige eigenaarProtestantse Gemeente Bergen op Zoom
Monumentnummer517064
AchtergrondDe geschiedenis van het gebouw wordt beschreven onder de categorie exterieur.
BeschrijvingIn zijn boek over Boeyinga en de gereformeerde kerkarchitectuur omschrijft Jaap Grootenboer het interieur na restauratie als "een vrolijke kerk waarin het goed toeven is". Het is "het tegendeel van de door vooroordeel en onkunde uiterst sombere kerkinterieurs op Gereformeerde Grondslag". Wat dat betreft voegt deze kerk zich in de rij ontwerpen van een architect als Egbert Reitsma, wiens kleurrijke kerken in Appingedam, Andijk en Kollum je ook onmogelijk als somber kunt betitelen.
De kerkruimte heeft een centraliserende plattegrond met aan drie zijden houten banken. De grote houten kap wordt aan het oog onttrokken door witte plafondplaten met geschilderde houten gewelfribben in de kleuren chromaatgeel en bruinpaars. Alle banken (tegenwoordig gedeeltelijk vervangen door stoelen) zijn in waaiervorm gericht naar het podium - volgens voorschrift van dr Abraham Kuiper. En dus ook zonder middenpad voor de preekstoel. Het podium wordt ingenomen door een avondmaalstafel (modern), een dooppodium met doopvont naar ontwerp van Boeyinga en daarachter de hoog oprijzende kansel, ook naar ontwerp van Boeyinga, waarboven een polygonaal klankbord.
Links en rechts van de kansel bevinden zich de banken van de kerkenraad. Boven de kansel is in 2002 het niet van rijkswege beschermde orgel uit de Petruskerk in Vlissingen geplaatst, daterend uit 1956. Een vervanger voor het door Boeyinga ontworpen orgel, dat slechts tot 1957 heeft dienst gedaan. Toen werd het vervangen door een ander orgel. Dat is op zich jammer, want Wereldkroniek noemde het "een merkwaardigheid op zichzelf". Aangezien het geen ornamentiek had, bestond het alleen uit orgelpijpen. Een echte orgelfaçade dus, helemaal passend in de gereformeerde kerken naar ontwerp van architecten als Boeyinga en Reitsma.
Vrijwel alle decoratieve elementen zijn in hout uitgevoerd als geometrische ornamenten in de gewelfribben, kolommen en kapitelen, de kansel en het doopvont. Uitspringende horizontale banden vormen onder de vensters een visuele verbinding van het geheel.
Boeyinga heeft de muren helder wit laten schilderen, maar het wit wordt onderbroken en bijgesteld door chromaatgele stroken en abstracte vorm, direct op de kalklaag gezet. Grootenboer ziet hierin een parallel met een door schilder Bart van der Leck vormgegeven woning, waar boven het plint ook een brede chromaatgele band te vinden is, direct op de kalklaag.
Een bijzonder onderdeel van het interieur vormt het doopvont van tropisch hardhout, naar ontwerp van Boeyinga. De doopschaal wordt aan drie zijden omvat door houten objecten met een spinnenwebmotief. Op het front onder de doopschaal zijn symbolisch druppels in hout aangebracht als bewijs van de overvloedigheid van de doopbelofte.
Een ander bijzonder onderdeel van de inventaris wordt gevormd door het 10-delige zilveren avondmaalsservies en drie bijbehorende collectebussen ontworpen door Boeyinga, geheel in de stijl van de Ontmoetingskerk, en uitgevoerd door de Amsterdamse zilversmid Jac. A. Jacobs. In het centrum van de schalen is een afbeelding van de Ontmoetingskerk gegraveerd, met een verwijzing naar Mattheüs 5:14: "Gij zijt het licht der wereld; een stad boven op een berg liggende, kan niet verborgen zijn". Een verwijzing naar de 'stad op de berg' die de Ontmoetingskerk met zijn zalen, dominees- en kosterswoning vormt.
De kerkruimte heeft een centraliserende plattegrond met aan drie zijden houten banken. De grote houten kap wordt aan het oog onttrokken door witte plafondplaten met geschilderde houten gewelfribben in de kleuren chromaatgeel en bruinpaars. Alle banken (tegenwoordig gedeeltelijk vervangen door stoelen) zijn in waaiervorm gericht naar het podium - volgens voorschrift van dr Abraham Kuiper. En dus ook zonder middenpad voor de preekstoel. Het podium wordt ingenomen door een avondmaalstafel (modern), een dooppodium met doopvont naar ontwerp van Boeyinga en daarachter de hoog oprijzende kansel, ook naar ontwerp van Boeyinga, waarboven een polygonaal klankbord.
Links en rechts van de kansel bevinden zich de banken van de kerkenraad. Boven de kansel is in 2002 het niet van rijkswege beschermde orgel uit de Petruskerk in Vlissingen geplaatst, daterend uit 1956. Een vervanger voor het door Boeyinga ontworpen orgel, dat slechts tot 1957 heeft dienst gedaan. Toen werd het vervangen door een ander orgel. Dat is op zich jammer, want Wereldkroniek noemde het "een merkwaardigheid op zichzelf". Aangezien het geen ornamentiek had, bestond het alleen uit orgelpijpen. Een echte orgelfaçade dus, helemaal passend in de gereformeerde kerken naar ontwerp van architecten als Boeyinga en Reitsma.
Vrijwel alle decoratieve elementen zijn in hout uitgevoerd als geometrische ornamenten in de gewelfribben, kolommen en kapitelen, de kansel en het doopvont. Uitspringende horizontale banden vormen onder de vensters een visuele verbinding van het geheel.
Boeyinga heeft de muren helder wit laten schilderen, maar het wit wordt onderbroken en bijgesteld door chromaatgele stroken en abstracte vorm, direct op de kalklaag gezet. Grootenboer ziet hierin een parallel met een door schilder Bart van der Leck vormgegeven woning, waar boven het plint ook een brede chromaatgele band te vinden is, direct op de kalklaag.
Een bijzonder onderdeel van het interieur vormt het doopvont van tropisch hardhout, naar ontwerp van Boeyinga. De doopschaal wordt aan drie zijden omvat door houten objecten met een spinnenwebmotief. Op het front onder de doopschaal zijn symbolisch druppels in hout aangebracht als bewijs van de overvloedigheid van de doopbelofte.
Een ander bijzonder onderdeel van de inventaris wordt gevormd door het 10-delige zilveren avondmaalsservies en drie bijbehorende collectebussen ontworpen door Boeyinga, geheel in de stijl van de Ontmoetingskerk, en uitgevoerd door de Amsterdamse zilversmid Jac. A. Jacobs. In het centrum van de schalen is een afbeelding van de Ontmoetingskerk gegraveerd, met een verwijzing naar Mattheüs 5:14: "Gij zijt het licht der wereld; een stad boven op een berg liggende, kan niet verborgen zijn". Een verwijzing naar de 'stad op de berg' die de Ontmoetingskerk met zijn zalen, dominees- en kosterswoning vormt.
Recente ontwikkelingenIn 1960 werden de meeste kleurige beschilderingen naar de ideeën van Boeyinga overschilderd. Veel wit kwam hiervoor in de plaats, maar ook rood en groen.
Voorafgaand aan de restauratie van het interieur in 2002 heeft de Rijksdienst voor de Monumentenzorg uitvoerig onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke kleuren. De beschikbare foto's waren in zwart-wit. Daarop waren wel de decoraties zichtbaar maar niet de kleuren. Door verflaagjes heel voorzichtig te verwijderen kon er een kleuradvies worden geschreven, op basis waarvan de kleuren in het interieur zijn teruggebracht.
Het oorspronkelijke glas-in-lood was al langere tijd uit de kerkramen verdwenen. Door oorlogsschade was het hier en daar al beschadigd geraakt. In latere jaren sneuvelden ruiten door vandalisme. In de zestiger jaren kwamen hiervoor ondoorzichtige glazen panelen in de plaats. Alleen de kleine raampjes bleven gevuld met het originele glas. Bij de restauratie werden deze raampjes als voorbeeld gebruikt. In afwijking daarvan werd in het hoofdraam een kruis opgenomen. Het symbool van de opgestane Heer, dat tot dan toe nog ontbrak in de kerk, want ongebruikelijk in de protestantse kerken van de twintiger jaren.
Voorafgaand aan de restauratie van het interieur in 2002 heeft de Rijksdienst voor de Monumentenzorg uitvoerig onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke kleuren. De beschikbare foto's waren in zwart-wit. Daarop waren wel de decoraties zichtbaar maar niet de kleuren. Door verflaagjes heel voorzichtig te verwijderen kon er een kleuradvies worden geschreven, op basis waarvan de kleuren in het interieur zijn teruggebracht.
Het oorspronkelijke glas-in-lood was al langere tijd uit de kerkramen verdwenen. Door oorlogsschade was het hier en daar al beschadigd geraakt. In latere jaren sneuvelden ruiten door vandalisme. In de zestiger jaren kwamen hiervoor ondoorzichtige glazen panelen in de plaats. Alleen de kleine raampjes bleven gevuld met het originele glas. Bij de restauratie werden deze raampjes als voorbeeld gebruikt. In afwijking daarvan werd in het hoofdraam een kruis opgenomen. Het symbool van de opgestane Heer, dat tot dan toe nog ontbrak in de kerk, want ongebruikelijk in de protestantse kerken van de twintiger jaren.
Bronnen
Jaap Grootenboer, Omhoog. Boeyinga en de gereformeerde kerkbouwarchitectuur (Venlo 2006).
Ontmoetingskerk Bergen op Zoom. Rijksmonument. Een brochure uitgegeven door de Protestantse Gemeente Bergen op Zoom.
"Avondmaalszilver in de Ontmoetingskerk." In: Zes eeuwen zilver in en rond Bergen op Zoom. Een uitgave ter gelegenheid van de tentoonstelling "Voorbij ijdelheid" (2017).
Wies van Leeuwen, 'Ontmoetingskerk. Expressionistische eenvoud'. In: Kerkinterieurs in Nederland (Wbooks, 2016).
Jos Schrijen, 'Bijzondere bouw in Bergen op Zoom. Interbellumarchitectuur van B.T. Boeyiga (1886-1969)' In: De Ghulden Roos jaarboek 77, 2017. Stichting Ghulden Roos, Roosendaal
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandEen van de weelderigste en kleurrijkste interieurs uit de Amsterdamse Schooltijd.
Gerelateerde objecten