Details
Naam
Gereformeerde Kerk, Weesp
Aantal afbeeldingen: 17
IntroductieReitsma geldt als revolutionaire vernieuwer van de gereformeerde kerkbouw. Helaas is deze meesterlijke kerk in Weesp door brand verwoest.
AdresHoogstraat 66
Postcode(s)1381 VV
PlaatsWeesp
LandNederland
Vervaardiger Egbert Reitsma (Architect)
Datum1928
Huidige staatGesloopt
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Oorspronkelijke functieKerk
Type objectGebouw
AchtergrondToen het kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk in Weesp te klein bleek, werden in 1921 plannen voor een nieuwe kerk gemaakt. Drijvende krachten achter de plannen waren de broers Jacob en Joost Sluis, directeuren van diervoederfabriek P. Sluis in het nabijgelegen Driemond. De opdracht voor de kerk aan de Hoogstraat ging naar architect Egbert Reitsma. De familie Sluis kwam oorspronkelijk uit het plaatsje Andijk, waar in 1929 een ander iconisch kerkontwerp van Reitsma zou worden verrijzen.
Op 9 juni 1928 werd de eerste steen gelegd door dominee J.P. Tazelaar; de kerk werd in 1929 in gebruik genomen. De uiterst belangwekkende expressionistische kerk werd in 1968 door brand verwoest. Bij de brand was de voorgevel met het driedelige portaal blijven staan. Het bovenste deel werd alsnog afgebroken en het onderste deel werd geïntegreerd in een zeer sobere herbouw met een plat dak. Daardoor zag de kerk er uit als een soort doos. Er is een foto van rond 1980 die de situatie toont. De kerk komt heel kort voor in de film Het Zakmes uit 1992. De herbouwde kerk werd buiten gebruik gesteld in 1980. Na jarenlange leegstand volgde alsnog sloop in de jaren 90, waarna ter plaatse woningen zijn gebouwd.
De pastorie aan de Hoogstraat en dienstruimtes aan de Middenstraat bleven gespaard en zijn vrijwel alles dat rest van dit bijzondere gebouw. Vrijwel alles? Ja, in de gereformeerde kerk van Reitsma te Andijk heeft een langwerpig glas-in-lood raampje uit Weesp een nieuw onderkomen gevonden. Mogelijk is er meer glas-in-lood gered.
Op 9 juni 1928 werd de eerste steen gelegd door dominee J.P. Tazelaar; de kerk werd in 1929 in gebruik genomen. De uiterst belangwekkende expressionistische kerk werd in 1968 door brand verwoest. Bij de brand was de voorgevel met het driedelige portaal blijven staan. Het bovenste deel werd alsnog afgebroken en het onderste deel werd geïntegreerd in een zeer sobere herbouw met een plat dak. Daardoor zag de kerk er uit als een soort doos. Er is een foto van rond 1980 die de situatie toont. De kerk komt heel kort voor in de film Het Zakmes uit 1992. De herbouwde kerk werd buiten gebruik gesteld in 1980. Na jarenlange leegstand volgde alsnog sloop in de jaren 90, waarna ter plaatse woningen zijn gebouwd.
De pastorie aan de Hoogstraat en dienstruimtes aan de Middenstraat bleven gespaard en zijn vrijwel alles dat rest van dit bijzondere gebouw. Vrijwel alles? Ja, in de gereformeerde kerk van Reitsma te Andijk heeft een langwerpig glas-in-lood raampje uit Weesp een nieuw onderkomen gevonden. Mogelijk is er meer glas-in-lood gered.
BeschrijvingDe kerk met terzijde staande houten toren voorzien van een uiterst slanke spits, lag op een langgerekte bouwkavel tussen de Hoogstraat en de Middenstraat met de korte zijde en de ingang aan de Hoogstraat. Aan de linkerkant van het hoofdplein werd de pastorie gebouwd. In een langgerekt bouwdeel aan de achterzijde, aan de Middenstraat, werden nog enkele dienstruimten toegevoegd. Het hoofdportaal was driedelig. Daarachter rees een glas-in-loodvlak op met een paraboolvormige omtrek.
InterieurDe parabolische overkapping van de kerkzaal was bijzonder fraai, met glaspanelen in het gebogen dak, naar analogie van de kerk in Appingedam maar dan hoger en spitser toelopend. Er bestaat een prachtige ontwerptekening van het interieur van de hand van Reitsma (hier opgenomen). De liturgische indeling, met waaiervormig bankenplan en centraal geplaatste kansel en orgel toonde de richtlijnen van de gereformeerde voorman dr. Abraham Kuyper (1837-1920).
In zijn boek over Reitsma beschrijft Van der Ploeg de kerk als volgt: "De kerkzaal was op ingenieuze wijze tot een centraliserende ruimte gemaakt, waarin het waaiervormige bankenplan zich moeiteloos voegde. Vanaf de korte zijden weken de muren schuin naar buiten uit, maar het daarop rustende dak werd sprongsgewijs een aantal keren breder en hoger. Dit resulteerde in een soort van telescopisch effect, dat ook inwendig sterk sprak door de steeds bredere en hogere paraboolbogen, waartussen stroken kleurig glas-in-lood waren gevat. In het midden werd de hoofdas gekruist door een dwars geplaatst bouwdeel met een eigen dak boven een paraboolvormig gewelfbeschot. Aan een korte kant van deze centrale rechthoekige travee, maar door de gekozen ruimtelijke opzet in feite in het midden van een van de lange wanden, bevond zich de kansel met boven de afsluitende betonnen luifel het orgel. Zo ontstond een expressief spel van hoofd- en dwarsrichting. Ook door het waaiervormige bankenplan werd de aandacht geheel op de kanselwand gericht. Zowel de kansel als het orgelfront waren uiterst plastisch uitgewerkt met een veelheid aan constructivistische vormen en een grote rijkdom aan kleuren. Al even plastisch waren de forse, uit betonnen en houten onderdelen samengestelde draagelementen van de paraboolspanten, die te halver hoogte uit de schuine wanden staken. Inwendig was al het muurwerk ongepleisterd, met in de kopwanden afwijkende metselpatronen." (Van der Ploeg, blz 28)
In zijn boek over Reitsma beschrijft Van der Ploeg de kerk als volgt: "De kerkzaal was op ingenieuze wijze tot een centraliserende ruimte gemaakt, waarin het waaiervormige bankenplan zich moeiteloos voegde. Vanaf de korte zijden weken de muren schuin naar buiten uit, maar het daarop rustende dak werd sprongsgewijs een aantal keren breder en hoger. Dit resulteerde in een soort van telescopisch effect, dat ook inwendig sterk sprak door de steeds bredere en hogere paraboolbogen, waartussen stroken kleurig glas-in-lood waren gevat. In het midden werd de hoofdas gekruist door een dwars geplaatst bouwdeel met een eigen dak boven een paraboolvormig gewelfbeschot. Aan een korte kant van deze centrale rechthoekige travee, maar door de gekozen ruimtelijke opzet in feite in het midden van een van de lange wanden, bevond zich de kansel met boven de afsluitende betonnen luifel het orgel. Zo ontstond een expressief spel van hoofd- en dwarsrichting. Ook door het waaiervormige bankenplan werd de aandacht geheel op de kanselwand gericht. Zowel de kansel als het orgelfront waren uiterst plastisch uitgewerkt met een veelheid aan constructivistische vormen en een grote rijkdom aan kleuren. Al even plastisch waren de forse, uit betonnen en houten onderdelen samengestelde draagelementen van de paraboolspanten, die te halver hoogte uit de schuine wanden staken. Inwendig was al het muurwerk ongepleisterd, met in de kopwanden afwijkende metselpatronen." (Van der Ploeg, blz 28)
Bronnen
Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman (foto's), Egbert Reitsma, architect 1892 - 1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
Pieter Vlaardingerbroek, 'De Gereformeerde kathedraal van Weesp',. In: Historisch Weesp (nr.1, 2022).
Gerelateerde objecten